“Sztuka cenniejsza niż złoto” - AML V a obrót dziełami sztuki

Wczoraj, tj. 19 stycznia 2021 r., opublikowano treść rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw, przyjętego przez Radę Ministrów w ubiegłym tygodniu.

Projekt ów ma na celu transpozycję przepisów tzw. dyrektywy AML V, do polskiego porządku prawnego, na dokładnie rok i 9 dni po wymaganym terminie implementacji.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniająca dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE, gdyż to ten akt prawny kryje się pod tajemniczym akronimem AML V, wskazywała termin jej implementacji do krajowych porządków prawnych państw członkowskich Unii Europejskiej, na dzień 10 stycznia 2020r.

Założenia

Projekt, który nowelizuje ustawę z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, wprowadza m.in.:

doprecyzowanie listy instytucji, na które obowiązki nakłada ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, chodzi m.in. o dodanie do listy przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność polegającą na: obrocie lub pośrednictwie w obrocie dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami, przechowywaniu, obrocie lub pośrednictwie w obrocie wspomnianymi towarami,
rozszerzenie zakresu statystyk gromadzonych przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF),
doprecyzowanie przepisów dotyczących zasad przekazywania informacji przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej organom krajowym oraz zagranicznym,

ponadto projekt zakłada:

doprecyzowanie zasad przechowywania przez odpowiednie instytucje dokumentów i informacji uzyskanych w wyniku stosowania środków bezpieczeństwa finansowego a także wprowadzenia mechanizmów weryfikacji danych zawartych w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR).

AML wkracza na rynek sztuki

Galerie sztuki, domy aukcyjne, przedsiębiorcy prowadzący działalność polegającą na obrocie dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami, na mocy omawianego projektu ustawy, staną się instytucjami obowiązanymi.

“Przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. –Prawo przedsiębiorców prowadzący działalność polegającą na:

a)obrocie lub pośrednictwie w obrocie dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami ,

b)przechowywaniu dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich oraz antyków

w zakresie transakcji o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.”

Unijny prawodawca, decydując się na nowelizację dotychczasowego brzmienia dyrektywy, a co za tym idzie rozszerzenie katalogu instytucji obowiązanych o podmioty z szeroko rozumianego rynku obrotu dziełami sztuki, kierował się koniecznością dostosowania regulacji europejskich do dynamicznej eskalacji zagrożeń dla stabilności systemu finansowego państw Starego Kontynentu, czemu dał wyraz w treści tzw. motywów dyrektywy:

Niedawne ataki terrorystyczne(przyp. red. we Francji i Belgii) ujawniły pojawiające się nowe tendencje, w szczególności w zakresie finansowania i prowadzenia operacji przez grupy terrorystyczne. Niektóre nowoczesne usługi technologiczne są coraz częściej wykorzystywane jako alternatywne systemy finansowe, pozostając przy tym poza zakresem prawa unijnego lub korzystając z wyłączeń z wymogów prawnych, które mogą nie mieć już uzasadnienia. Aby nie pozostać w tyle za zmieniającymi się tendencjami, należy podjąć dodatkowe środki w celu zapewnienia większej przejrzystości transakcji finansowych, podmiotów o charakterze korporacyjnym i innych podmiotów prawnych

The Wall Street Journal w opublikowanym w 2017 r., artykule pt.“The Men Who Trade ISIS Loot” (pol. Człowiek, który handluje łupami ISIS), opisał przykładowy proceder wprowadzania do obrotu, dzieł sztuki pochodzących z wątpliwych źródeł. Proces,przedstawiony na łamach amerykańskiego dziennika, rozpoczyna się od dżihadystów związanych z ISIS, którzy nadzorują lokalne grupy kopalń w Iraku w Syrii. W przypadku odnalezienia wartościowego obiektu na terenie aktywności tej organizacji terrorystycznej, zostaje on sprzedany przedstawicielom ISIS po zaniżonej cenie. Towary są sprzedawane niezależnym pośrednikom, którzy przemycają je z kraju, do krajów granicznych, takich jak Liban i Turcja. Skąd trafiają do obrotu w krajach zachodnich. Ostatecznie towary trafiają do magazynów w Europie, gdzie czekają na nabywcę.

Brak należytej transparentności, a także dotychczasowa przemożna chęć nabywców, do pozostania anonimowymi, na tym niejednoznacznym i specyficznym w swej naturze rynku, niesie za sobą wyższe, aniżeli standardowe ryzyko wystąpienia nieprawidłowości.

Wyzwania

Przed rynkiem obrotu dziełami sztuki, jak i antykami, nie lada wyzwanie. Dostosowanie modelu prowadzonej działalności, wprowadzenie odpowiednich mechanizmów, przeprowadzenie audytu obecnych procesów i procedur, przygotowanie odpowiednich kanałów informowania o naruszeniach, a przede wszystkim odpowiednia komunikacja do klientów/uczestników rynku, to jedynie wybrane zagadnienia, wobec których stają przedsiębiorcy tego sektora.

Zakłamując niejako rzeczywistość, a także odchodząc od stereotypu “Polaka mądrego po szkodzie”, warto zaznajomić się z praktyką w tym zakresie, stosowaną na innych europejskich rynkach. Wystarczy podać tutaj za przykład, rynek brytyjski, na którym pomimo brexitu, właściwe regulacje z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu w zakresie obrotu dziełami sztuki, obowiązują od stycznia ubiegłego roku. Tamtejsze domy aukcyjne, ale także galerie sztuki, stosując holistyczne podejście do kwestii implementacji wymogów, nałożonych na gruncie brytyjskiej ustawy, ale także wychodząc naprzeciw oczekiwaniom interesariuszy, przygotowały nie tylko stosowne regulacje wewnętrzne i odpowiednie korekty dotychczasowych procesów, ale także odpowiednią komunikację dotyczącą nowych obowiązków. Przykładem może być tutaj londyńska Lisson Gallery oraz jej sposób komunikacji dotyczący obowiązku realizacji procesu “Know Your Customer” (pol. Poznaj Swojego Klienta).

Sfera komunikacji, niewątpliwie istotna, ale w obliczu obowiązku realizacji wymogu ustawowego, a co za tym idzie stosowania odpowiednich środków bezpieczeństwa finansowego, stanowi jedynie emanację jednej z przesłanek dochowania należytej staranności.

W rozważaniach nad wspominaną należytą starannością podmiotów, na które nowela ustawy nakłada obowiązki instytucji obowiązanych, w sukurs przychodzi The Responsible Art Market, RAM, organizacja non-profit, która sama siebie określa jako odpowiedzialną za “podnoszenie świadomości na temat zagrożeń, na jakie narażona jest branża artystyczna oraz dostarczanie praktycznych wskazówek dotyczących ustanawiania i wdrażania odpowiedzialnych praktyk w celu przeciwdziałania tym zagrożeniom”. Na swojej stronie internetowej RAM udostępnia zarówno zestaw narzędzi, będących niezbędnymi do przeprowadzania rzetelnych transakcji artystycznych, jak i wytyczne dotyczące zwalczania procederu prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Wytyczne w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy są zbliżone w swej treści do protokołów określonych na bazie rekomendacji Basel Institute on Governance. Poniżej przedstawiam osiem podstawowych zasad “odpowiedzialnego podmiotu rynku sztuki” w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu:

Wytyczna 1 – Dokonaj oceny ryzyka swojej działalności i zastosuj środki oparte na ryzyku;

Wytyczna 2 – Poznaj i stosuj się do przepisów prawa, w których prowadzisz działalność i zwracaj uwagę na “czerwone flagi”;

Wytyczna 3 – Poznaj Swojego Klienta i stwórz ich profile ryzyka;

Wytyczna 4 – Zbadaj dzieło sztuki, jego własność i pochodzenie;

Wytyczna 5 – Poznaj tło i cel transakcji – Sprawdź, czy transakcja nie jest oznaczona czerwonymi flagami;

Wytyczna 6 – Prowadzenie dokumentacji;

Wytyczna 7 – Przeszkolenie personelu oraz monitorowanie procesów i procedur; oraz

Wytyczna 8 – Odpowiednie procedury na wypadek wystąpienia uzasadnionych podejrzeń.

Wytyczne w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy wskazują, że ustalenie profilu ryzyka klienta, rynku obrotu dziełami sztuki, będzie wymagało podejmowania działań w celu:

uzyskania informacji o kliencie,
zrozumienia celu i zamierzonego charakteru transakcji,
zrozumienia źródła majątku klienta,
sposobu pozyskania jego kolekcji sztuki.

Wytyczne w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy podkreślają również potrzebę określenia własności, “nawet jeśli klient zgłasza zastrzeżenia dotyczące poufności”, oraz zwracają uwagę, że działalność artystyczna “może również zdecydować się na włączenie odpowiednich gwarancji i oświadczeń do umów z klientami, aby podkreślić znaczenie tego punktu”. Ponadto, przedsiębiorcy prowadzący swą działalność w zakresie wskazanym nowelą ustawy, powinni przeprowadzić badanie due diligence pośredników, działających na rzecz stron transakcji.

Projekt ustawy wyznacza 6 miesięczny termin na dostosowanie się do wymogów noweli, w stosunku do przedsiębiorców, prowadzących działalność w zakresie obrotu dziełami sztuki.

Nadchodzące pół roku, dla nowych instytucji obowiązanych, upłynie pod znakiem wzmożonej pracy w zakresie należytego przygotowania do wypełnienia obowiązków ustawowych. Tylko rzetelna i pogłębiona analiza dotychczasowych procesów w ramach działalności, zezwoli na późniejszą właściwą realizację obowiązku ustawowego, tj.”w zgodzie ze sztuką”.

Zwiększenie transparentności obrotu, dołożenie należytej staranności do implementacji obowiązku ustawowego, właściwa realizacja zadań z zakresu stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, wszystkie te przesłanki stanowić będą o dojrzałości sektora.

“Sztuka dla sztuki”, to koncepcja modernistyczna, która na potrzeby dyskursu traktującego o stabilności rynku poprzez staranność we wdrożeniu obowiązków ustawowych, powinna nabrać utylitarnych przymiotów, wedle których ustawa utożsamiana jest z egzemplifikacją zasady użyteczności.

Zasada ta głosi, iż “postępowanie jest słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania jak największej ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia”. W tym wypadku poprzez szczęście, należy rozumieć zgodność z wymogami ustawy.