Konwencja warszawska a odpowiedzialność polska.
W dniu 20 stycznia br. do publicznej wiadomości podano raport opracowany przez Konferencję Stron Konwencji Rady Europy o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących z przestępstwa oraz o finansowaniu terroryzmu, która przyjęta została w Warszawie w dniu 16 maja 2005 r.
Nieco zapomniana konwencja, określana mianem „warszawskiej” traktuje o sposobach przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, a także zasadach współpracy pomiędzy jej sygnatariuszami w celu zapewnienia stabilnego i bezpiecznego obrotu.
Jednym ze stałych elementów współpracy jest cykliczna organizacja tzw. Konferencji Stron, która wytycza główne ramy oraz kierunki działalności w zakresie respektowania postanowień Konwencji.
W trakcie 9 sesji plenarnej, która odbyła się w Strasbourgu w 2017 r. uzgodniono wprowadzenie ewaluacji zgodności państw sygnatariuszy z postanowieniami Konwencji. Początkowo na okres 2 lat. Natomiast podczas 11 sesji plenarnej w 2019 r., podjęto decyzję o wydłużeniu okresu o kolejne 5 lat tj. do 2024 r. W następstwie tej decyzji, podczas 12 sesji plenarnej podjęto decyzję o przeprowadzeniu „horyzontalnego monitoringu zgodności” w odniesieniu do postanowień art. 10 ust. 1 i 2 konwencji, który stanowi:
Każda Strona przyjmie środki ustawodawcze i inne, konieczne dla zapewnienia, że osoby prawne mogą być pociągane do odpowiedzialności za przestępstwa prania pieniędzy ustanowione zgodnie z niniejszą Konwencją, popełnione na ich korzyść przez jakąkolwiek osobę fizyczną, działającą samodzielnie bądź w imieniu organu osoby prawnej, posiadającego pozycję wiodącą w ramach osoby prawnej, na podstawie:
prawa do reprezentowania osoby prawnej; lub
upoważnienia do podejmowania decyzji w imieniu osoby prawnej; lub
upoważnienia do sprawowania kontroli w ramach osoby prawnej,
jak również za udział takiej osoby fizycznej w charakterze pomocnika lub podżegacza w wyżej wymienionych przestępstwach.
Poza przypadkami przewidzianymi w ustępie 1, każda Strona przyjmie środki ustawodawcze i inne, konieczne dla zapewnienia, że osoba prawna będzie odpowiedzialna w przypadku, gdy brak nadzoru lub kontroli ze strony osoby fizycznej, o której mowa w ustępie 1, umożliwił popełnienie przestępstwa, o którym mowa w ustępie 1, na korzyść tej osoby prawnej, przez podlegającą jej osobę fizyczną.
W konsekwencji podjętej decyzji o ewaluacji zgodności, w grudniu 2020 r. państwa podlegające ocenie, otrzymały stosowne kwestionariusze, mające zezwolić na kompleksową i rzetelną ocenę zgodności.
W ich następstwie przeprowadzono ewaluację poszczególnych rozwiązań systemowych w krajowych systemach prawnych z zakresu dochodzenia odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, ze szczególnym uwzględnieniem odpowiedzialności za przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Autorzy raportu podkreślają, iż odpowiedzialność osób prawnych może być szczególnie istotna w procesie zwalczania procederu prania pieniędzy, ponieważ przestępcy często wykorzystują korporacje, organizacje charytatywne i przedsiębiorstwa do wprowadzania środków pochodzących z nielegalnego źródła do obrotu. Dzięki wyrafinowanym schematom prania pieniędzy, niejednokrotnie unikają odpowiedzialności, ukrywając swój udział w przestępstwie i wykorzystując słabość systemów sankcjonowania osób prawnych i konfiskaty ich nielegalnych zysków.
Zgodnie z informacjami opublikowanymi w dokumencie siedemnaście krajów dokonało pełnej transpozycji przepisów art. 10 Konwencji, są to: Azerbejdżan, Cypr, Chorwacja, Gruzja, Grecja, Węgry, Włochy, Łotwa, Litwa, Malta, Republika Mołdowy, Rumunia, Portugalia, San Marino, Serbia, Republika Słowacka i Szwecja.
Konwencja warszawska a sprawa polska
Jakie spostrzeżenia i wnioski przedstawiono w odniesieniu do obowiązujących w polskim systemie prawnym rozwiązań?
Poniżej fragment konkluzji:
„definicja odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary jest zasadniczo zgodna z postanowieniami z art. 10 Konwencji. Niemniej, jak dotąd nie odnotowano żadnych prawomocnych wyroków skazujących ani aktów oskarżenia przeciwko osobom prawnym za pranie pieniędzy lub inne przestępstwa skarbowe lub jakiekolwiek inne przestępstwa gospodarcze.”
Polsce zalecono przeprowadzenie przeglądu obowiązujących przepisów, celem zidentyfikowania i usunięcia ewentualnych przeszkód w dochodzeniu odpowiedzialności względem podmiotów zbiorowych, w tym odejście od zasady prejudykatu.
Jest to podejście zbieżne z tym przedstawionym przez OECD w ramach ewaluacji polskiego systemu prawnego, w szczególności dochodzenia odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.
Jak wskazano w raporcie OECD, stanowiącym podsumowanie wspomnianej ewaluacji:
“Efektywność procesu dochodzenia odpowiedzialności osób prawnych w Polsce w znacznym stopniu jest utrudniona przez ustawodawstwo, które wymaga uprzedniego skazania osoby fizycznej (lub umorzenia postępowania przeciwko osobie fizycznej) w celu skazania osoby prawnej.”
Wedle opinii Grupy Roboczej, wprowadzenie zasady prejudykatu, która uzależnia odpowiedzialność podmiotu zbiorowego od uprzedniego skazania osoby fizycznej stanowi naruszenie załącznika 1 do zalecenia z 2009 r. Grupy Roboczej OECD, w którym określono kryteria zgodności z art. 2 Konwencji Antykorupcyjnej OECD. Ponadto wymóg prejudykatu stwarza bariery proceduralne dla skutecznego wykonania zaleceń OECD, jak i Konferencji Stron RE, ponieważ zgodnie z tą zasadą postępowanie przeciwko osobie fizycznej musi zostać zakończone przed wniesieniem oskarżenia przeciwko osobie prawnej.
Nie sposób nie zgodzić się z zastrzeżeniami, zarówno Konferencji Stron, jak i Grupy Roboczej OECD, mając na uwadze statystyki spraw za lata 2013 – 2017:
w 2017 r. do sądów wpłynęło 14 spraw, w 2016 r. –25 spraw, w 2015 r. –14 spraw,
w 2014 r. –31 spraw, a w 2013 r. –26 spraw.
Zgodnie z raportem Konferencji Stron, bazującym na danych udostępnionych przez stronę polską, statystyki lat następnych nie odbiegały od powyższych. W okresie od 2015 do 2018 roku wydano 18 prawomocnych wyroków związanych z dochodzeniem odpowiedzialności osób prawnych, niemniej żaden z nich nie dotyczył przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
„Polskie ramy prawne wdrażają, co do zasady, wymogi określone postanowienia art. 10 ust. 1 i 2 Konwencji”.
Niemniej jednak teoria nie zawsze idzie w parze z praktyką, co widać w tym konkretnym przypadku. W związku z powyższym raport opublikowany przez Konferencję Stron podkreśla konieczność wdrożenia rekomendacji otrzymanych przez Polskę jeszcze w 2013 r., które postulowały urzeczywistnienie, a przede wszystkim upraktycznienie przepisów z zakresu odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.
Rekomendacje przedstawione w ww. raporcie są tożsame z tymi, jakie na przestrzeni ostatnich kilku lat, przedstawiało OECD w raportach ewaluacyjnych polskiego systemu prawnego.
Więcej na temat rekomendacji OECD dot. nowelizacji przepisów z zakresu odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, jak i antykorupcyjnych ze szczególnym uwzględnieniem tzw. przekupstwa zagranicznego, znajdą Państwo w publikacji:
OECD mówi sprawdzam. Polska trzyma karty przy orderach.
