Zgodnie z definicją słownikową poprzez zaufanie rozumie się przekonanie, że jakiejś osobie lub instytucji można ufać lub też przekonanie, że czyjeś słowa, informacje itp. są prawdziwe oraz przekonanie, że ktoś posiada jakieś umiejętności i potrafi je odpowiednio wykorzystać.
Zaufanie wobec jakiegoś obiektu jest to wiedza lub wiara, że jego działania, przyszły stan lub własności okażą się zgodne z naszym życzeniem. W związku z tym należy przyjąć, iż zaufanie można mieć, posiadać, żywić lub czuć do kogoś lub do czegoś. Tym "kimś" może być druga osoba, szersza grupa osób czy też jakaś organizacja, firma lub instytucja.
Niemniej jednak odnosząc się do definicji zaufania, nie sposób uwzględnić jego immanentnego przymiotu jakim jest ryzyko, które to w zależności od kontekstu, sytuacji i okoliczności faktycznych może być rozumiane jako potencjalne zagrożenie lub szansa. Ryzyko, jak i samo zaufanie zorientowane jest na zdarzenia przyszłe, związane z dozą niepewności.
Owo przekonanie co do przyszłego i nieoczywistego sposobu postępowania danego podmiotu lub grupy osób, który nie będzie wiązał się z negatywnymi skutkami może przybrać także wymiar publiczny. Wówczas zaufanie wzmacniane jest przez prerogatywy państwa, jego atrybuty w zakresie „gwarantowania wiarygodności osób lub instytucji”.
Polski system prawa posługuje się pojęciem zaufania publicznego w ustawie zasadniczej, w której czytamy:
Art. 17.
- W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
Przytoczony powyżej artykuł 17 Konstytucji RP referuje do zawodów zaufania publicznego, nad którymi pieczę za pośrednictwem wyspecjalizowanych samorządów zawodowych, sprawuje państwo. Ustawa zasadnicza posługuje się pojęciem „interesu publicznego”, który niejednokrotnie utożsamiany jest z pojęciem dobra wspólnego. Interes publiczny, zgodnie z definicją w Encyklopedii Administracji Publicznej oznacza w szczególności:
„odwołanie się do wartości, które są wspólne i ważne dla całego społeczeństwa, takie jak sprawiedliwość, wolność, bezpieczeństwo, pokój, niepodległość i suwerenność państwa, zdrowie publiczne, utrzymanie równowagi finansowej systemu zabezpieczenia społecznego, ochrona konsumentów, usługobiorców i pracowników, uczciwość w transakcjach handlowych, zwalczanie nadużyć, ochrona środowiska naturalnego (…)”
Wyszczególnione powyżej wartości takie jak ochrona konsumentów, zwalczanie nadużyć, ochrona środowiska naturalnego, których ochrona, a w szczególności dołożenie należytej staranności do ich respektowania w sposób nierozerwalny spajają podmioty sektora finansowego z prowadzeniem działalności „w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony”.
Bank jako instytucja zaufania publicznego
Orzecznictwo, jak i doktryna od lat wskazują na instytucje finansowe, ze szczególnym uwzględnieniem banków, jako na instytucje zaufania publicznego:
„Bank, jako instytucja zaufania publicznego, obowiązany był działać w sposób uczciwy, sprawiedliwy i profesjonalny, zgodny z najlepiej pojętym interesem klienta, a co za tym idzie udzielać mu również niezbędnych i koniecznych informacji o oferowanych produktach (…)”.
Sąd w cytowanym uzasadnieniu wprost odwołuje się do koncepcji ochrony interesu publicznego, wskazując na kluczowe przesłanki działalności banku jako instytucji zaufania publicznego. Nadzór sprawowany przez Komisję Nadzoru Finansowego nad sektorem bankowym wraz z rekomendacjami, a więc formalnymi zaleceniami nadzoru względem nadzorowanego sektora, wydawanymi na mocy art. 137 ust. 1 pkt 5 Ustawy Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r., wyłącznie wzmacnia tę narrację, wedle której państwo rękoma organu, sprawuje nadzór nad działalnością instytucji bankowych w Polsce, a w konsekwencji determinuje ład i sposób prowadzenia działalności przez nadzorowane podmioty.
Komórka zgodności a zarządzanie
Percepcja komórki zgodności w ramach podmiotu nadzorowanego, jej rola, zadania, obowiązki, jak i umiejscowienie w strukturze organizacyjnie powodowane są wymogami ustawowymi, jak i nadzorczymi. Kierunek i rolę komórki zgodności wyznaczają w tym zakresie przepisy ustawy prawo bankowe wraz rekomendacjami nadzorczymi. Konsekwentnie do sposobu zarządzania. Nie możemy bowiem zapominać o istotnej korelacji pomiędzy systemem zarządzania, a systemem kontroli wewnętrznej, który zgodnie z definicją przedstawioną w Rekomendacji H uznawany jest za:
zbiór mechanizmów kontrolnych zapewniających osiąganie ustawowo określonych celów systemu kontroli wewnętrznej (tj. skuteczności i efektywności działania banku, wiarygodności sprawozdawczości finansowej, przestrzegania zasad zarządzania ryzykiem w banku, zgodności działania banku z przepisami, prawa, regulacjami wewnętrznymi i standardami rynkowymi.
W ramach ww. systemu kontroli wewnętrznej, zgodnie z dyspozycją art. 9c Ustawy Pr. bankowe wyodrębnia się:
komórkę do spraw zgodności mającą za zadanie identyfikację, ocenę, kontrolę i monitorowanie ryzyka braku zgodności działalności banku z przepisami prawa, regulacjami wewnętrznymi i standardami rynkowymi oraz przedstawianie raportów w tym zakresie.
Mając powyższe na uwadze, jak i zgodnie z dyspozycją ustawy oraz logicznym włączeniem funkcji zgodności w ramach systemu kontroli wewnętrznej, będący elementem składowym systemu zarządzania należy stwierdzić, iż compliance powinno być rozpatrywane w kategoriach funkcji zarządczej. W myśl definicji systemu zarządzania rozpatrywane może być jako „całokształt wartości i celów, regulacji i struktur oraz metod i praktyk zarządzania, a także relacji między nimi, warunkujących proces zarządzania organizacją”
Przyjmując powyżej przedstawioną wykładnię, należy przyjąć, iż realizacja oraz ochrona interesu publicznego przez instytucje sektora finansowego, ze szczególnym uwzględnieniem banków, odbywa się m.in. poprzez dołożenie należytej staranności do zarządzania zgodnością. Wspomniane powyżej przepisy ustawy Pr. Bankowe oraz rekomendacje nadzorcze, determinujące kształt, zakres i rolę funkcji zgodności w ramach nadzorowanych podmiotów bezpośrednio wpływają bowiem na działania banków w zakresie m.in. ochrony konsumentów, zwalczania nadużyć czy też ochrony środowiska naturalnego lub zachowania zgodności sensu stricte. W konsekwencji wywierają znaczący wpływ na zdobycie lub utratę zaufania do instytucji.
Reputacja a zaufanie
Compliance zgodnie z definicją przedstawioną w opracowaniu pt. Zgodność i funkcja zapewnienia zgodności w bankach, opublikowanym przez Komitet Bazylejski ds. nadzoru bankowego w 2005 r. rozumiane jest jako:
„ryzyko sankcji prawnych bądź regulaminowych, materialnych strat finansowych lub utraty dobrej reputacji, na jakie narażony jest bank w wyniku nie zastosowania się do ustaw, rozporządzeń, przepisów czy przyjętych przez siebie standardów i kodeksów postępowania mających zastosowanie w jego działalności”.
Wspomniana utrata dobrej reputacji w sposób nierozerwalny wiąże się z utratą zaufania, a więc powracając do definicji słownikowej – utratą przekonania co do możliwości powierzenia danej instytucji, chociażby, realizacji usług na rzecz konsumentów.
Powyżej przedstawiona teza nie wyczerpuje zagadnienia, a jedynie stanowi wprowadzenie do rozważań nad rolą i zadaniami funkcji zgodności, a także przełożeniem tych zadań, na sukces organizacji rozumiany nie wyłącznie w kategoriach finansowych. Odwołanie do korelacji pomiędzy zadaniami funkcji zgodności a realizacją i ochroną interesu publicznego nie jest przypadkowe. Stanowi próbę, posługując się językiem królowej nauk, wyprowadzenia równania z jedną niewiadomą. W tym wypadku niewiadomą jest formalnoprawna definicja zgodności. Określenie roli funkcji zgodności i jej wpływu na organizację, ma niebagatelne znaczenie nie tylko w ramach sektorów regulowanych. W szczególności zważywszy na systematycznie zwiększające się wymogi nakładane na podmioty spoza sektora finansowego, w tym w zakresie m.in. raportowania niefinansowego, identyfikacji oraz weryfikacji sposobu postępowania podmiotów w ramach łańcucha dostaw (wartości), a więc szeroko rozumianej odpowiedzialności biznesu, zarówno w ujęciu społecznym, środowiskowym, jak i organizacji i ładu wewnętrznego.