Szwajcaria nie jest członkiem Unii Europejskiej ani Europejskiego Obszaru Gospodarczego, posiada jednak bilateralne umowny konstytuujące i definiujące jej współpracę, a także relacje z wspomnianymi organizacjami międzynarodowymi. Z uwagi na wspomniane powyżej umowy, Helweci (łac. Helvetia) posiadają uprawnienia do partycypacji w wybranych inicjatywach, a także założeniach właściwych dla państw członkowskich, jak choćby układ z Schengen czy też partycypacja do budżetu Unii Europejskiej. Federacja Szwajcarska bez wątpienia jest jednym z strategicznych i najbardziej znaczących partnerów Wspólnoty Europejskiej.
Historię współpracy pomiędzy Wspólnotą Europejską a Szwajcarią de facto definiują cztery poniższe umowy:
(Kolejność chronologiczna)
- Umowa o wolnym handlu z 1972 roku
- Umowa ubezpieczenia z 1989 roku
- Umowy dwustronne z 1999 roku
- Umowy dwustronne II z 2004 roku.
Jednakże co warte podkreślenia i kluczowe z punktu widzenia dalszych rozważań, żadna z powyższych umów jak również żadne z dwustronnych zobowiązań pomiędzy wspomnianymi podmiotami nie zobowiązuje Szwajcarii do przyjęcia praw unijnych, a także nie obliguje Helwetów do zmiany hierarchii aktów prawnych.
Prawo unijne nie ma prymatu nad prawem właściwym dla Szwajcarii jako Federacji tudzież poszczególnych kantonów. Co więcej nie jest ono traktowane na równi z przepisami krajowymi.
Szwajcaria konsekwentnie odrzuca możliwość przystąpienia do Unii Europejskiej, czego wyraz dała w referendum z 2001 roku, w którym blisko 77 % uprawnionych do głosowania odrzuciło samą możliwość rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych.
Dlatego też Federacja Helwetycka jako niezależne państwo, którego polityka międzynarodowa ociera się o skrajny indywidualizm, posiada niemalże nieograniczoną autonomię w odniesieniu do kształtowania własnego systemu prawnego.
Kres szwajcarskiej tajemnicy bankowej
Niezależność, indywidualizm i neutralność Federacji Szwajcarskiej stanowią klucz do sukcesu tego stosunkowo niewielkiego państwa w centrum Starego Kontynentu. Szwajcarska tajemnica bankowa, która stała się znakiem rozpoznawczym Federacji Helwetyckiej i jej systemu finansowego przez dekady stanowiła koło zamachowe rozwoju tamtejszej gospodarki, a co za tym idzie całego kraju.
Przez lata szwajcarska tajemnica bankowa stanowiła największą zachętę dla możnych tego świata dla lokowania swojego majątku w szwajcarskich instytucjach finansowych. Pod koniec września 2018 r. Urząd podatkowy Federacji Helwetyckiej poinformował o przekazaniu danych o kontach obywateli spoza Szwajcarii, posiadających rachunki w szwajcarskich instytucjach finansowych, organom podatkowym właściwym dla narodowości posiadaczy tych kont. Był to pierwszy taki przypadek w historii, w którym na taką skalę, dane posiadaczy instrumentów finansowych przekazane zostały organom podatkowym spoza Szwajcarii. Success story szwajcarskiego systemu finansowego oparty był o całkowitą anonimowość jego klientów również względem instytucji administracji państwowej, ale także organów ścigana. Dlatego też wrzesień 2018 r. uznawany jest za symboliczny kres szwajcarskiej tajemnicy bankowej w jej dotychczasowym kształcie.
Presja środowiska międzynarodowego, szereg regulacji o zasięgu międzynarodowym mających na celu zwiększenie transparentności w zakresie świadczenia usług finansowych wymusiły zmiany w modus operandi również tak konserwatywnego środowiska jak szwajcarskie instytucje finansowe.
Jednym z wymogów nakładanych na szwajcarskie instytucje finansowe, zbliżonych do właściwych dla przepisów uchwalonych przez organy Unii Europejskiej jest regulacja nakładająca na pośredników finansowych obowiązki z zakresu przeciwdziałania prania pieniędzy i finansowania terroryzmu (ang. Anti-Money Laundering and Counter Terrorist Financing).
Szwajcarskie regulacje AML
Szwajcarskie regulacje z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu składają się z trzech głównych filarów, na których oparte jest podejście szwajcarskiego organu nadzoru do kwestii AML. Federal Act on Combating Money Laundering and Terrorist Financing znany szerzej jako Anti-Money Laundering Act (AMLA) uchwalony został 17 czerwca 1996 r. po kilku nowelizacjach obowiązuje po dziś dzień. Ustawa ma zastosowanie do tzw. pośredników finansowych (ang. financial intermediaries), a także w odniesieniu do osób fizycznych i prawnych, które w ramach realizowanych czynności tudzież prowadzonej działalności przyjmują lub mogą przyjmować transfery pieniężne. Ustawa, o której mowa w zdaniu poprzedzającym wskazuje kluczowe obowiązki i wymogi względem podmiotów obowiązanych.
Due diligence czyli należyta staranność
Jednym z wymogów nakładanych na podmioty obowiązane jest konieczność przeprowadzenia procedury due diligence względem potencjalnego klienta.
Procedura due diligence oznacza proces polegający na poddaniu skrupulatnemu badaniu i weryfikacji podmiotu, z którym dana organizacja zamierza rozpocząć współpracę. W zdecydowanej większości przypadków, termin ten kojarzył się będzie z kwestią audytu przedsiębiorstwa w obliczu nadchodzącej fuzji czy też przejęcia bądź emijsji papierów wartościowych.
Odwołując się do terminologii właściwej dla bankowości, due diligence to:
„określenie, które definiuje postępowanie ekspertów, takich jak prawnicy i audytorzy, w związku z przeprowadzoną wyceną na potrzeby emisji papierów wartościowych, fuzji i przejęć”
Encyklopedia zarządzania natomiast definiuje ten termin w następujący sposób:
„Due diligence oznacza badanie zdolności partnerów do zachowania należytej staranności w ramach przeprowadzonej współpracy”.
Właśnie taka interpretacja powyższego pojęcia wydaje się być najwłaściwszą w odniesieniu do kwestii obowiązku przeprowadzenia procedury weryfikacji klienta na gruncie wymogów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (ang. Anti - Money Laundering and Counter Terrorist Financing).
Wytyczne organu nadzoru
Szwajcarski organ nadzoru - FINMA (ang. Swiss Financial Supervisory Authority) zgodnie z postanowieniami wspomnianej ustawy AMLA, był obowiązany do przedstawienia szczegółowych wytycznych w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu w odniesieniu do instytucji obowiązanych na gruncie przywołanej regulacji.
FINMA odpowiedzialna za nadzór oraz kontrolę instytucji finansowych w zakresie ich zgodności z wymogami nakładanymi na instytucje obowiązane, przedstawiła szczegółowe rekomendacje w zakresie właściwego, adekwatnego przeprowadzania procedury weryfikacji potencjalnego klienta tudzież podmiotu na rzecz, którego pośrednik finansowy miałby świadczyć usługi finansowe.
Anti Money Laundering Ordinance (AMLO) - dokument ten stanowi egzemplifikację lex specialis dla ogólnych przepisów z zakresu przepisów traktujących o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. AMLO wyznacza i nakreśla ramy, standardy i zasady w zakresie profesjonalnego prowadzenia działalności z zakresu pośrednictwa finansowego. Ponadto wskazuje nadrzędne założenia i obowiązki względem pośredników finansowych w zakresie due diligence.
Suplementem do powyżej wspomnianych ram i wymogów w zakresie implementacji obowiązków ustawowych do procesów i regulacji wewnętrznych podmiotów obowiązanych jest Anti – Money Laundering Ordinance (AMLO – FINMA). Dokument ten ma charakter rekomendacji tudzież przewodnika dla obowiązanych podmiotów, wyznaczający tzw. best practices (pol. dobre wzorce) w zakresie dochowania zgodności z wymogami ustawy jak również AMLO.
Pomimo gruntownego i kompleksowego podejścia zarówno szwajcarskiego regulatora jak również organu nadzoru do kwestii przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, po dziś dzień FINMA w trakcie przeprowadzanych kontroli w instytucjach finansowych, nad którymi sprawuje nadzór, identyfikuje naruszenia i nieprawidłowości w zakresie AML & CFT. Holistyczne definiowanie obowiązków i wymogów w zakresie AML, a także wskazanie właściwej drogi dla osiągnięcia zgodności z wymogami jak również podejście oparte o możliwej minimalizacji ryzyka wystąpienia nadużyć w tym zakresie nie okazało się być równoznaczne z pełnym zrozumieniem, akceptacją i implementacją odpowiednich rozwiązań po stronie podmiotów obowiązanych na gruncie ustawy.
FINMA kontroluje Julius Baer
Ostatnie doniesienia o wykrytych nieprawidłowościach przez szwajcarski organ nadzoru w banku Julius Baer Group International Ltd. (niem.: Julius Bär Group AG), zidentyfikowane w trakcie kontroli przeprowadzonych w kilku szwajcarskich bankach w ramach śledztwa prowadzonego w związku podejrzeniem korupcji w odniesieniu do wenezuelskiej spółki naftowej Petroleos de Venezuela, po raz kolejny potwierdzają, iż zarówno instytucje finansowe jak i cały sektor finansowy wraz z regulatorem mają przed sobą długą drogę ku pełnej zgodności z wymogami w zakresie AML . Postępowanie prowadzone przez szwajcarskie służby, a także FINMA zatoczyło szerokie kręgi. Począwszy od wspomnianej wenezuelskiej spółki, szwajcarskie instytucje finansowe obywateli USA, aż po analizę transakcji Międzynarodowej Federacji Piłki Nożnej (FIFA).
Julius Baer miał nie dochować zgodności z wymogami w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, określonymi w powyżej wspomnianych regulacjach.
FINMA w oficjalnym komunikacie podkreśliła, iż zidentyfikowane nieprawidłowości w grupie Julius Baer:
„stanowią poważne naruszenie prawa właściwego dla rynku finansowego”.
W opublikowanym raporcie, szwajcarski organ nadzoru poinformował o wykryciu następujących nieprawidłowości:
- Nieefektywny i niekompletny proces weryfikacji klienta (KYC)
- Brak właściwego i rzetelnego przeprowadzenia procedury due diligence.
Jak podkreślił organ nadzoru finansowego Federacji Helwetyckiej:
„rozwiązania systemowe w Julius Baer nie były wystarczające. Wewnątrz struktur instytucji finansowej zidentyfikowano słabą i niewystarczającą kulturę korporacyjną w odniesieniu do zachowania zgodności z wymogami powszechnie obowiązującego prawa, ale również zarządzania ryzykiem.”
FINMA podkreśliła również, iż w odniesieniu do kwestii wykrywania i identyfikacji sytuacji mogących budzić wątpliwości, informacje przekazywane przez sygnalistów były ignorowane. Organ nadzoru wskazał przykład takiego postępowania, w którym transakcja o wartości 71,6 mln USD (70 mln CHF) została zrealizowana na rzecz wenezuelskiego klienta banku bez uprzedniego przeprowadzenia wymaganej procedury due diligence. Bank zignorował informacje o wcześniejszych oskarżeniach o korupcję adresowanych względem klienta, na rzecz którego świadczył usługi.
Jako jedną z przyczyn takiego stanu faktycznego, organ nadzoru wskazał obowiązującą politykę dotyczącą wynagrodzeń w grupie Julius Baer.
”System wynagrodzeń w banku skoncentrowany był wyłącznie na realizacji celów finansowych oraz sprzedażowych. Kwestia zachowania zgodności z wymogami powszechnie obowiązującego prawa, regulacji wewnętrznych, etycznego prowadzenia działalności, a także zarządzania ryzykiem była niewspółmiernie mniej wyartykułowana. Podstawą do oceny pracownika, a także poziomu jego wynagrodzenia oraz premii były w głównej mierze wyniki sprzedażowe.”
Egzemplifikacją powyżej przytoczonej praktyki, przedstawionej przez szwajcarski organ nadzoru był fakt przyznawania milionowych premii doradcy bankowemu odpowiedzialnemu za obsługę podmiotów wywodzących się z Wenezueli w latach 2016 i 2017. Jak wskazała FINMA, ów doradca otrzymywał premie za wyniki sprzedaży, pomimo jednoczesnego notyfikowania do Money Laundering Reporting Office (pol. Urząd ds przeciwdziałania praniu pieniędzy Federacji Szwajcarskiej), transferów pieniężnych klientów znajdujących się w jego "portfolio".
Co więcej, FINMA wskazała, iż Julius Baer posiadał znaczące braki systemowe w zakresie compliance. Wskazano szereg nieprawidłowości w zakresie identyfikacji ryzyka, zaadresowania właściwych środków mających na celu minimalizowanie materializacji braku zgodności z prawem.
Jak podkreślono, częstą praktyką był brak podjęcia odpowiednich działań w odniesieniu do zidentyfikowanych nieprawidłowości. Szwajcarski regulator przytoczył sytuację, w której dział odpowiedzialny za monitorowanie transakcji i ich zgodności w wymogami w zakresie AML sygnalizował nieprawidłowości i ryzyka w odniesieniu do poszczególnych transferów pieniężnych tudzież konkretnych klientów jednakże żadne działania mające na celu zaadresowanie i zarządzenie ryzykiem, nie zostały podjęte.
W jaki sposób Julius Baer ustosunkował się do przedstawionych powyżej wyników kontroli przeprowadzonej przez FINMA?
W wydanym oświadczeniu, bank podkreśla, iż „współpracował z FINMA w trakcie trwania postępowania, udzielając organowi nadzoru niezbędnych informacji”. Ponadto jak wskazano w wydanym komunikacie Julius Baer zdecydował się na przeprowadzenie wewnętrznego postępowania wyjaśniającego, równolegle do trwającej kontroli ze strony organu nadzoru.
Co więcej bank podkreślił, iż wdrożył plan naprawczy w zakresie dochowania zgodności z wymogami w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Włączając w to walidację procesów, a także środowiska kontroli wdrożonego zgodnie wytycznymi organu nadzoru (przyp. red. AMLO – Ordinance).
Wnioski, zalecenia, rekomendacje – plan naprawczy dla Julius Baer
Niezależnie od zapewnień ze strony nadzorowanej instytucji finansowej, FINMA w efekcie przeprowadzonego postępowania nakazała wdrożenie katalogu dodatkowych środków bezpieczeństwa finansowego.
Rekomendacje organu nadzoru Federacji Helwetyckiej względem Julius Baer:
- Wdrożenie procesu mającego na celu identyfikację doradców bankowych, których portfel klientów cechuje się podwyższonym ryzykiem prania pieniędzy.
- Dokonanie tzw. samooceny w zakresie ryzyka prowadzonej działalności.
- Identyfikacja ryzyka a w konsekwencji ustalenie działań mających na celu efektywne zarządzanie tym ryzykiem.
- Wprowadzenie zmian w polityce dotyczącej wynagrodzeń obowiązującej w banku. Odstąpienie od „wynagradzania” pracowników za podejmowanie nieuzasadnionego ryzyka kosztem braku zgodności z przepisami powszechnie obowiązującego prawa.
- Utworzenie specjalnego komitetu na poziomie kadry zarządczej, którego nadrzędnym celem będzie nadzór nad implementacją i przestrzeganiem zasad z zakresu compliance i ładu korporacyjne (ang. corporate governance).
Ponadto FINMA zdecydowała o oddelegowaniu niezależnego zewnętrznego audytora, którego zadaniem będzie monitorowanie i weryfikacja postępów organizacji w zakresie implementacji zaleceń pokontrolnych.
Julius Baer jest prywatnym szwajcarskim bankiem, trzecim co do wielkości na tamtejszym rynku. Wedle doniesień agencji Reuters w maju 2018 r. zarządzał aktywami o wartości blisko 401 mld CHF (1,48 bln PLN) co stanowi równowartość 78 % PKB Rzeczpospolitej Polskiej.