Wojna, a w konsekwencji wywołana przez nią migracja ludności stanowi również wyzwanie dla sektora finansowego. W szczególności w zakresie udostępnienia możliwości korzystania z usług i produktów finansowych przez obywateli Ukrainy, przy zachowaniu zgodności z wymogami z zakresu identyfikacji oraz weryfikacji klientów przez instytucje finansowe jako podmioty obowiązane na gruncie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.
Problem ten po ponad dwóch miesiącach od rosyjskiej agresji na Ukrainę, dostrzegł Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA), który w opublikowanym w dniu 27 kwietnia br. stanowisku w sprawie integracji finansowej obywateli Ukrainy do unijnego systemu finansowego, wskazuje rekomendacje odnośnie sposobu postępowania instytucji finansowych w zakresie tzw. onboardingu klientów.
EBA zaznacza, iż „respektowanie oraz przestrzeganie przez instytucje finansowe obowiązków w zakresie AML/CFT nie powinno prowadzić do wykluczenia finansowego”. Zauważa także, iż unijne ramy AML/CT są wystarczająco elastyczne, aby umożliwić instytucjom finansowym skuteczne wywiązywanie się z obowiązków przy jednoczesnym udostępnieniu możliwości korzystania z produktów finansowych przez uchodźców z Ukrainy.
W stanowisku czytamy, iż:
„Podczas przyjmowania klientów do rachunku płatniczego z podstawowymi funkcjami, instytucje finansowe mogą odstąpić od weryfikacji tożsamości potencjalnego klienta na podstawie paszportu. Zamiast tego, mogą one polegać na alternatywnych, niezależnych dokumentach, takich jak dowód, że potencjalny klient jest uchodźcą z Ukrainy”.
EBA wskazuje także na możliwość zastosowania uproszczonej procedury due diligence ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji, w której produkt dedykowany jest wąskiej grupie klientów o ograniczonym ryzyku, a także wtedy gdy posiada on ograniczony zestaw funkcjonalności. Prowadzenie rachunków płatniczych z podstawowymi funkcjonalnościami, zapewniającego jednocześnie dostęp uchodźcom z Ukrainy do podstawowego rachunku płatniczego, w ocenie EBA spełnia przesłankę co do możliwości wyłączenia obowiązku przeprowadzenia procedury weryfikacji tzw. prospektu w oparciu o paszport zagraniczny, a w konsekwencji możliwość jej przeprowadzenia w oparciu o alternatywny dokument poświadczający tożsamość potencjalnego klienta, a także fakt, iż jest on uchodźcą z kraju ogarniętego wojną. Zważywszy na przedstawione w omawianym stanowisku podejście EBA, należy przyjąć, iż w przypadku obywateli Ukrainy takim alternatywnym dokumentem może być np. tzw. ukraiński paszport wewnętrzny, a także dokument poświadczający przekroczenie granicy RP po dniu 24 lutego br. lub wniosek o nadanie numeru PESEL złożony w dowolnym organie gminy w ciągu 90 od dni wjazdu na terytorium RP.
Ponad powyższe EBA wskazuje, iż instytucje finansowe mogą mitygować ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu w przypadku przeprowadzenia procedury weryfikacji klienta w oparciu o alternatywne dokumenty potwierdzające tożsamość, poprzez ustanowienia bardziej rygorystycznych zasad monitorowania stosunków gospodarczych klienta, transakcji, jak i kontroli, a także oferując bardziej ograniczony zakres usług lub ograniczając funkcjonalność niektórych produktów, np. poprzez nałożenie odpowiednich limitów miesięcznych lub ograniczenie wysokości przelewów pomiędzy osobami fizycznymi.
Polska perspektywa
EBA zobowiązuje krajowe organy nadzoru do wypracowania stanowiska w tym zakresie. W związku z tym należy się spodziewać odzewu po stronie KNF i przedstawienia "polskiej" perspektywy w tym zakresie. Jest to o tyle istotne, iż na chwilę obecną oferta, jak i podejście największych polskich instytucji finansowych do kwestii identyfikacji oraz weryfikacji klientów będących uchodźcami ukraińskimi, daleka jest od definicji standardu. Szybka weryfikacja oferty największych polskich banków wskazuje na brak jednolitego podejścia w tym zakresie. W jednym z nich możliwość otworzenia rachunku dostępna jest z wykorzystaniem takich dokumentów tożsamości jak:
- paszport biometryczny,
- paszport zwykły,
- ukraiński dowód z danymi biometrycznymi,
- dokument ze zdjęciem stwierdzającym tożsamość wystawiony przez urzędy RP lub placówkę dyplomatyczną Ukrainy.
Z kolei w innym banku z zagranicznym kapitałem procedura założenia rachunku odbywa się w oparciu o:
- dokument tożsamości: paszport lub Tymczasowe Zaświadczenie Tożsamości Cudzoziemca;
- TIN – ukraiński numeru identyfikacji podatkowej;
- polski numer telefonu.
Kolejny z banków wymaga jednego z następujących dokumentów:
- paszport zagraniczny,
- dowód osobisty ukraiński,
- wiza typ D lub typ C państwa Schengen,
- karta pobytu (PL) z zezwoleniem na pobyt czasowy, pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego UE,
- karta pobytu innego państwa Schengen,
- tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca.
- oświadczenia o przybyciu do Polski po 23.02.2022 r.,
Natomiast jeden z największych polskich banków wprowadza możliwość otworzenia rachunku dla obywateli Ukrainy posługujących się jednym z poniższych dokumentów:
- paszport zagraniczny,
- ukraiński dowód osobisty w wersji plastikowej - paszport wewnętrzny (wydawany od 2016 r.), dowód osobisty kraju Unii Europejskiej lub
- tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca.
Bank ten wprowadza również możliwość założenia czasowego konta na podstawie:
- powiadomienia o nadaniu PESEL,
- ukraińskiego dowodu osobistego w wersji książeczkowej - paszport wewnętrzny,
- Karty Polaka, dokumentu stwierdzającego tożsamość wystawionego przez urzędy RP, zaświadczenia z konsulatu potwierdzającego tożsamość.
Z zastrzeżeniem, iż w przypadku tych dokumentów konto będzie funkcjonowało w ograniczonym zakresie do momentu dostarczenia do banku właściwego dokumentu tożsamości (nie dłużej niż 12 miesięcy). Te ograniczenia to m.in.: miesięczny limit obciążeń na rachunku w wysokości równowartości 1 000 euro, roczne limity wpływów na rachunek do kwoty równowartości 12 000 euro.
Potrzeba standaryzacji
Jak widać podejście przedstawicieli sektora bankowego w tym zakresie różni się w zależności od oferty danej instytucji. Jest to w zupełności zrozumiałe bowiem każdy z banków indywidualnie szacuje apetyt na ryzyko, a także w sytuacji braku jednoznacznego stanowiska krajowego organu nadzoru, próbuje pogodzić interes ekonomiczny, a także zapotrzebowanie rynku na daną usługę lub produkt finansowy z wymogami regulacyjnymi. Niemniej jednak celem zachowania stabilności i transparentności usług finansowych, koniecznym jest niezwłoczne wypracowanie krajowego stanowiska w tym zakresie, uwzględniającego jedną z kluczowych i nadrzędnych, wpływających z Traktatu o Unii Europejskiej, zasad tj. proporcjonalności. Zasada ta znalazła również odzwierciedlenie w Wytycznych EBA/GL/2021/02, do których odwołuje się również omawiane stanowisko, w których czytamy:
”instytucje powinny wprowadzić odpowiednie i uwzględniające ryzyko strategie i procedury w celu zagwarantowania, że ich podejście do stosowania środków należytej staranności wobec klienta nie skutkuje nieuzasadnionym uniemożliwieniem legalnym klientom dostępu do usług finansowych.”
Z niecierpliwością wyczekujemy stanowiska krajowego organu nadzoru w tym zakresie. Będziemy monitorować dla Państwa tę kwestię i mamy nadzieję, iż rekomendacja polskiego organu będzie zbieżna z oczekiwaniami Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego, a także wpisywać będzie się w tzw. zasadę risk based approach, pozostawiając pole do interpretacji instytucjom finansowym przy uwzględnieniu uzasadnionego interesu społecznego, a także aktualnej sytuacji geopolitycznej, oczywiście z zastrzeżeniem dołożenia należytej staranności do kwestii zgodności z przepisami AML/CFT w tym z zakresu reżimu sankcyjnego.