24 lutego 2022 r. to data, która w przyszłości uznawana będzie za graniczną z punktu widzenia historii Europy, w szczególności jej Środkowo – Wschodniej części. Wraz z inwazją Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, upadł mit „końca historii”, który już od czasów Georga Wilhelma Friedricha Hegla, przez słynny już utwór autorstwa Francisa Fukuyamy pt. Koniec historii i ostatni człowiek (ang. The End of History and The Last man), aż po ostatnie tygodnie poprzedzające wojnę na Ukrainie, głosił przezwyciężenie historii dziejowej oraz ostateczne nastanie czasów pokoju. Pokoju oraz stabilizacji, wyrażonej zgodnie z przewidywaniami Fukuyamy w postaci liberalnej demokracji oraz jej komplementarnego elementu składowego – wolnego rynku.
Parę dni temu, szukając opracowań, książek i publikacji, mogących w sposób bardziej kompleksowy przybliżyć motywy, intencje i sposób działania decydentów Federacji Rosyjskiej, którzy kategorycznie odrzucają obecny porządek świata włączając w to nie tylko strefy wpływów, przepływy towarów i usług, ale przede wszystkim granice terytorialne, natrafiłem na esej, który ukazał się na łamach portalu Teologia Polityczna w listopadzie ubiegłego roku, w którym czytamy:
Niemniej historia, jako kapryśna stara panna, lecz ciągle na wydaniu, nie jest skora do zbyt pochopnych aktów i woli trzymać się raczej dialektycznej triady, domagając się przechodzenia zastanym porządkiem do jego zaprzeczenia i kolejnego pojednania.
Historia to przeszła polityka, a polityka to teraźniejsza historia – te słowa autorstwa angielskiego historyka i eseisty politycznego Johna Roberta Seely, wraz z powyżej przytoczoną konstatacją nt. kapryśności historii, nie pozostają w oderwaniu od naszej codzienności, zarówno w wymiarze profesjonalnym, jak i prywatnym. Polacy jako społeczeństwo, odwołując się wiersza Zbigniewa Herberta pt. „Przesłanie Pana Cogito”, „dają świadectwo”. W tym wypadku świadectwo humanitaryzmu, który z zachowaniem wszelkich proporcji stanowi opisany przez Herberta - bezinteresowny heroizm. Niemniej wojna na Ukrainie stawia wyzwania nie tylko natury ludzkiej, humanitarnej, ale także gospodarczej, finansowej, walutowej oraz biznesowej.
Zachodni świat w następstwie agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, podjął szereg działań mających na celu w szczególności zamrożenie aktywów oraz objęcie sankcjami gospodarczymi, zarówno w stosunku do instytucji, podmiotów prywatnych, jak i osób fizycznych bezpośrednio powiązanych z decydentami na Kremlu. Dodatkowo, tożsame działania podjęte zostały wobec Białorusi.
Zmiany w zakresie reżimu sankcyjnego, na przestrzeni ostatnich czterech tygodni, stanowią jedno z kluczowych wyzwań dla przedsiębiorstw prowadzących działalność transgraniczną, wymianę handlową z podmiotami państw objętych sankcjami, ale także instytucji obowiązanych na mocy Ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Dynamika tych zmian oraz kolejne aktualizacje list sankcyjnych, stanowią ryzyko braku zgodności po stronie organizacji obowiązanych do ich stosowania. W tym celu koniecznym jest wdrożenie odpowiednich działań zaradczych, mających na celu zminimalizowanie wspomnianego powyżej ryzyka, a w konsekwencji zapewnienie zgodnej z wymogami, działalności danego podmiotu. Pośród, których w szczególności warto wymienić:
- wyznaczenie osoby/jednostki odpowiedzialnej za identyfikację ryzyka braku zgodności z reżimem sankcyjnym,
- wdrożenie zasad/ reguł (najlepiej w formie regulacji wewnętrznej) co do sposobu postępowania w zakresie zapewnienia zgodności z wymogami sankcyjnymi,
- przeprowadzenie kampanii informacyjnej wraz z szkoleniem dla pracowników nt. sankcji międzynarodowych (czym są, jakie nakładają obowiązki na naszą firmę, co powinniśmy zrobić, aby dochować zgodności, jakie są reguły postępowania w przypadku zidentyfikowania punktów styku z reżimem sankcyjnym).
Ponad powyższe, istotnym jest uwzględnienie w ramach prowadzonej działalności procesu due diligence, o którym więcej mogą Państwo przeczytać w tekstach pt. Polski przedsiębiorca a obowiązek należytej staranności oraz Ład korporacyjny jako budulec systemu compliance.
Każda z organizacji prowadząca swą działalność wykraczającą poza terytorium danego kraju, współpracująca z podmiotami międzynarodowymi, przedstawicielami światowej gospodarki, operująca na rynkach międzynarodowych, narażona jest na ryzyko braku zgodności z wymogami w zakresie sankcji międzynarodowych.
Reżim sankcyjny a compliance w organizacji
Podążając w ślad za definicją sankcji międzynarodowych, przedstawioną na stronach Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, za sankcje międzynarodowe uważamy:
środki ograniczające, będące jednym z instrumentów oddziaływania wobec podmiotów, których działalność stanowi naruszenie prawa międzynarodowego, w tym międzynarodowego prawa praw człowieka i międzynarodowego prawa zwyczajowego i stanowi zagrożenie dla światowego lub regionalnego pokoju i bezpieczeństwa.
Dalej czytamy, iż "Zgodnie z przepisami prawa międzynarodowego i prawa UE, a także Konstytucją RP, Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana do stosowania sankcji nakładanych przez Radę Bezpieczeństwa ONZ oraz Unię Europejską. Polska może również indywidualnie nakładać sankcje na określone podmioty.”
Legitymację Unii Europejskiej do nakładania sankcji międzynarodowych w stosunku do państw, a także organizacji jak również osób prawnych i osób fizycznych , stanowi art. 29 Traktatu o Unii Europejskiej jak również art. 215 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej w ramach tzw. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Ponadto Unia Europejska obowiązana jest implementować sankcje nałożone na mocy decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ. Ponadto należy pamiętać o uprawnieniu państw do nakładania indywidualnych sankcji, niezależnie od stanowiska UE czy też ONZ.
To właśnie złożona problematyka, brak homogeniczności i uniwersalności w odniesieniu do reżimów sankcyjnych nakładanych zarówno przez organizacje międzynarodowe, ale i poszczególne państwa jednocześnie, stanowi nie lada wyzwanie dla organizacji prowadzących działalność o charakterze międzynarodowym. W szczególności w obecnej sytuacji, w której sankcje nakładane są ze zdwojoną częstotliwością (co oczywiście jest w pełni zrozumiałe i zasadne).
Minimalizacja braku zgodności
Właściwa, efektywna i skrupulatna procedura mająca na celu minimalizowanie ryzyka braku zgodności z wymogami w zakresie sankcji międzynarodowych to złożony proces, składowa większego universum mającego na celu minimalizowanie ryzyka wystąpienia nadużyć w ramach bieżącej działalności przedsiębiorstwa.
Odwołując się do ankiety przeprowadzonej przez Governance and Compliance w 2018r. pośród pracowników działów Compliance w przedsiębiorstwach operujących na rynku międzynarodowym, aż 45 % respondentów wskazało kwestię zapewnienia zgodności z sankcjami międzynarodowymi jako tę, która stanowi największe wyzwanie dla profesjonalistów z zakresu compliance.
Powodem dla takiego stanu rzeczy jest nieuchronne i nieuniknione uzależnienie ciągłości i sposobu prowadzenia działalności od wydarzeń politycznych, a przede wszystkim geopolitycznych. W takiej sytuacji wdrożenie, implementacja i utrzymanie właściwych rozwiązań zapobiegających materializowaniu ryzyka naruszenia wymogów reżimu sankcyjnego uzależnione jest od szeregu czynników zewnętrznych, niezależnych od danego podmiotu czy też jednostki compliance działającej wewnątrz danej organizacji. Kluczową rolę w ramach projektowania i implementacji systemu zgodności wewnątrz organizacji odgrywać będzie monitorowanie zmian legislacyjnych. Jednostki zgodności w organizacjach o charakterze międzynarodowym, celem właściwej i kompleksowej realizacji swych obowiązków statutowych, winny reprezentować postawę pro-aktywną kosztem reaktywnej. Identyfikowanie potencjalnych obostrzeń, wymogów i zagrożeń dla zgodności na etapie ich projektowania, tak aby zezwolić organizacji na bezkolizyjną transformację łańcuchów dostaw, modelu biznesowego oraz modus operandi.
Mając na uwadze fakt, iż reżim sankcyjny znajduje swe zastosowanie nie tylko w odniesieniu do podmiotów prawa międzynarodowego (państw, organizacji), ale także przedsiębiorstw i osób fizycznych, istotnym jest wdrożenie efektywnego systemu Know Your Customer (pol. poznaj swojego klienta). Zarówno w odniesieniu do klientów, na rzecz których dana organizacja świadczy usługi, ale także (o ile nie przede wszystkim) w odniesieniu do kontrahentów, dostawców oraz wszelkich podmiotów zewnętrznych z którymi współpracuje dany podmiot.
Przeprowadzanie procedury należytej staranności (ang. due diligence) w odniesieniu do partnerów biznesowych, czy też podmiotów trzecich (podwykonawców, dostawców) stanowi jedno z najbardziej efektywnych narzędzi minimalizowania ryzyka wystąpienia braku zgodności z wymogami w zakresie przepisów dot. Sankcji międzynarodowych. Wczesna identyfikacja podmiotów względem, których zastosowano zaostrzone wymogi reżimu sankcyjnego bądź całkowite embargo relacji handlowych z danym podmiotem, zezwala organizacji na wprowadzenie rozwiązań mitygujących ryzyko wystąpienia nadużyć – włączając w to wypowiedzenie umowy wiążącej nas z podmiotem na który nałożony został reżim sankcyjny.
Szczególne środki ograniczające
Pochylając się nad kwestią wymogów i obostrzeń z zakresu sankcji międzynarodowych, a także odnosząc się do kwestii weryfikacji podmiotów współpracujących z zdaną organizacją oraz jej klientów, należy mieć na uwadze regulacje z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu. Sankcjonowane na mocy Ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Zgodnie z wymogiem określonym postanowieniami rzeczonej ustawy, a w szczególności dyspozycji art. 118 ust. pkt 1., instytucje obowiązane (instytucje na które ustawa nakłada wymóg stosowania określonych środków bezpieczeństwa finansowego) zobligowane są do stosowania szczególnych środków ograniczających w odniesieniu do osób, a także podmiotów wskazanych na listach publikowanych przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej. Lista podmiotów oraz osób, o których mowa w zdaniu poprzedzającym aktualizowana jest na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Celem efektywnego zarządzania ryzykiem braku zgodności tudzież wystąpienia nadużyć w zakresie wymogów z regulacjami z zakresu sankcji międzynarodowych, kluczowym jest przeprowadzenie oceny ryzyka działalności przedsiębiorstwa zarówno w ujęciu holistycznym jak również w odniesieniu do poszczególnych transakcji.
Prowadzenie działalności biznesowej / gospodarczej, nierozerwalnie związane jest z podejmowaniem trudnych decyzji. Decyzji uzależnionych od szeregu czynników, wynikających z oczekiwań i wymogów odbiorców świadczonych usług czy też wytwarzanych dóbr, dynamicznie zmieniającego się rynku, rozwoju konkurencji, a także obostrzeń i zasad nakładanych na przedsiębiorców przez regulatora. Kwestia dostosowania działalności gospodarczej do wymogów z zakresu sankcji międzynarodowych, nie będzie stanowić "business blocker" dla danej organizacji w sytuacji gdy w sposób właściwy zaadresowano ryzyka mogące mieć bezpośredni bądź pośredni wpływ na działalność przedsiębiorstwa.
Przeprowadzenie oceny ryzyka, identyfikacja i bieżący, nieprzerwany monitoring otoczenia prawno-regulacyjnego, dołożenie należytej staranności w zakresie doboru partnerów biznesowych oraz kontrahentów, zezwala na po pierwsze minimalizowanie zagrożenia dla bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstwa, uniknięcie sankcji, ale przede wszystkim na wczesną identyfikację zagrożeń, a co za tym idzie na (w razie potrzeby) zmianę modus operandi w zakresie styczności z reżimem sankcyjnym.
Poniżej znajdą Państwo przydatne linki do stron zawierających listy sankcyjne zarówno poszczególnych państw jak również organizacji międzynarodowych:
United Nations Security Council Consolidated List (ONZ):
https://www.un.org/securitycouncil/content/un-sc-consolidated-list#composition%20list
Unia Europejska:
Stany Zjednoczone Ameryki (strona Department of Treasury):
https://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Pages/Programs.aspx
Ministerstwo Finansów: