Tarcza Antyfraudowa

Kryzys wywołany praktycznie całkowitym zamrożeniem gospodarki w wyniku pandemii SARS-COV-2, zbiera drastyczne żniwo. Międzynarodowy Fundusz Walutowy w opublikowanej w dniu 14 kwietnia prognozie przewiduje recesję większości światowych gospodarek.

Prognozy dla Polski mówią o blisko 10-procentowym bezrobociu przy jednoczesnym spadku PKB do poziomu -4.6% w bieżącym roku. Zgodnie z prognozami MFW bieżący rok ma być najbardziej wymagający z punktu widzenia sytuacji gospodarczej oraz rynku pracy, przy założeniu, iż pandemia zakończy się w najbliższych tygodniach, a gospodarka będzie stopniowo “odmrażana”.

Specyfika tego kryzysu jest inna od tych, które znamy z dotychczasowej historii. Na swój sposób jest to sytuacja bezprecedensowa. Kryzys gospodarczy, który nadchodzi (a właściwie już nadszedł) jest swego rodzaju unikatowym.  Kryzys ten nie dotyczy bezpośrednio strony popytowej bądź podażowej. Jest to wielopoziomowy szok gospodarczy, który uderzył z równomierną siłą w większość, o ile nie wszystkie struktury organizacyjne współcześnie znanego nam organizmu gospodarki światowej. Dlatego też rządy państw, organizacje międzynarodowe podejmują zakrojone na szeroką skalę działania w ramach tzw.: “policy mix” kumulujące w sobie działania z zakresu polityki fiskalnej, monetarnej, a także regulacyjnej. Przygotowywane rozwiązania w zdecydowanej większości, mają na celu stymulację gospodarki w okresie tzw.: lockdown poprzez dodatkowe transfery pieniężne do sektora prywatnego.

W Polsce od kilkunastu dni toczą się dyskusje nad kształtem, zakresem, a przede wszystkim wysokością rządowej pomocy dla przedsiębiorstw sektora prywatnego. Pakiet ustaw, który określany jest mianem “tarczy antykryzysowej”, składający się z projektu przedstawionego przez Ministerstwo Rozwoju, a także specustawy opracowanej przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, których wartość szacowana jest na około 212 mld zł, stanowić ma narzędzie ochronne dla polskich przedsiębiorstw do czasu “odmrożenia gospodarki”.

Filary “tarczy antykryzysowej” oraz jej główne założenia via KPRM:

Wirus nadużyć finansowych

Zaproponowane rozwiązania, niezależnie od tego czy mówimy tutaj o tarczy antykryzysowej w Polsce, pakiecie pomocowym w USA czy też rozwiązaniach stablizujących wdrożonych u naszych zachodnich sąsiadów, w głównej mierze skupiają się na kwestii transferów pieniężnych, luzowania obowiązków fiskalnych, a także zwiększenia dostępności zewnętrznych źródeł finansowania.

Niemniej jednak strumień pieniędzy, który ma zostać transferowany do przedsiębiorstw, niezależnie od szerokości geograficznej narażony jest na podwyższone ryzyko wystąpienia nadużyć finansowych. W okresie kryzysu, a w szczególności w czasie panującej atmosfery społecznego niepokoju, będziemy świadkami intensyfikacji aktywności przestępczej, zarówno w odniesieniu do cyberbezpieczeństwa, jak i w odniesieniu do przestępstw finansowych.

Niepokój społeczny, troska o życie i zdrowie zarówno w ujęciu indywidualnym, jak i publicznym, powoduje uśpienie czujności. Chcąc chronić siebie, najbliższych czy też własną działalność, możemy stać się ofiarą przestępstwa.

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu dni, zarówno europejskie organy śledcze, jak również instytucje za oceanem wskazują na szereg zagrożeń czyhających, zarówno na przedsiębiorców, jak również osoby fizyczne w okresie pandemii, a także następującej recesji.

Wśród największych zagrożeń wymienia się m.in.:

• pranie pieniędzy,
• wyłudzenia,
• oszustwa podatkowe,
• dystrybucja złośliwego oprogramowania,
• wyłudzenie danych osobowych,
• phishing,
• kradzież tożsamości
• spekulacja cenowa,
• kradzież tożsamości,
• podszywanie się pod przedstawicieli władz państwowych/samorządowych.

Mając na uwadze powyższe, szczególnie istotnym w obecnej sytuacji jest przeprowadzenie szkoleń, a także kampanii informacyjnych dedykowanych zarówno urzędnikom administracji państwowej, jak również przedsiębiorcom. W szczególności w odniesieniu do tematyki:

• przeciwdziałania praniu pieniędzy,
• oszustw finansowych,
• ochrony danych osobowych i informacji poufnych,
• wyłudzenia danych,
• kradzieży tożsamości,
• cyberbezpieczeństwa,
• przeciwdziałania korupcji i łapownictwu.

Przed wybuchem pandemii, pośród zagrożeń z obszaru cyberbezpieczeństwa wyróżniano w szczególności próby wyłudzenia danych, np. poprzez fałszywe wiadomości/ listy od nadawców-instytucji łudząco przypominających organy administracji bądź nadzoru finansowego. Jednym z takich przykładów były listy w formie zawiadomienia, rozsyłane do przedsiębiorców przez “Krajowy Rejestr Sądowny”.

 Państwowy model III linii obrony

W odniesieniu do krajowego podwórka wagę i skalę zjawiska, zdaje się dostrzegać Prokuratura Krajowa, która w opublikowanym pod koniec marca komunikacie informowała o powołaniu “specjalnej specgrupy odpowiedzialnej za monitorowanie wszystkich incydentów i przestępstw gospodarczych związanych z koronawirusem w Polsce“.

Jednakże utworzenie specjalnej grupy prokuratorów oddelegowanej do monitorowania naruszeń nie wyczerpuje zagadnienia, jakim jest przeciwdziałanie przestępstwom finansowym. W szczególności w okresie pandemii oraz nadchodzącej recesji.

Jeżeli mielibyśmy porównać organizm państwowy to struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa, odnajdujemy szereg podobieństw, zarówno w odniesieniu do hierarchiczności, jak również sposobu zarządzania, delegowania, a także administrowania. Zarówno organizacje i przedsiębiorstwa prywatne, jak i całe państwo narażone jest na szereg ryzyk wynikających z bieżącego funkcjonowania, przeprowadzanych operacji, realizowanych czynności. Ryzyk, które w sposób pośredni bądź bezpośredni mogą wpłynąć przede wszystkim na płynność finansową danego podmiotu-kondycję finansów publicznych, PKB, dług publiczny państwa oraz reputację-wizerunek na arenie międzynarodowej.

Dlatego też tak istotnym jest implementacja modelu III linii obrony, nie tylko wewnątrz organizacji, ale również w strukturze państwowej.

Jeżeli odniesiemy się do powyżej przytoczonej informacji o utworzeniu specgrupy wewnątrz Prokuraty Krajowej, jej rolę, jak również jej usytuowanie hierarchiczne, możemy uznać ją za egzemplifikację II linii obrony wewnątrz struktur państwowych. W tym wypadku funkcję skoncentrowaną na przeprowadzaniu postępowań wyjaśniających.

Niemniej jednak, aby system przeciwdziałania nadużyciom skorelowany z wczesnym wykrywaniem nieprawidłowości mógł pełnić przypisaną mu rolę, zgodnie z założeniami koncepcji III linii obrony, niesłychanie istotnym jest ustanowienie odpowiednich kanałów informowania o sytuacjach mogących budzić wątpliwości, nadużyciach, nieprawidłowościach.

I linia obrony, a więc odnosząc się do analogii państwowej, obywatele, przedsiębiorcy, urzędnicy odpowiedzialni za operacyjną realizację założeń tarczy antykryzysowej, mogli w sposób efektywny przeciwdziałać ewentualnej materializacji ryzyka nadużyć finansowych, ustawodawca musi wyposażyć ich w odpowiednie narzędzia. Poprzez narzędzia należy rozumieć kanały zgłaszania nieprawidłowości, zarówno w sposób jawny, jak również przy zachowaniu całkowitej anonimowości.

Należy rozważyć ustanowienie dedykowanego kanału informowania o nieprawidłowościach w zakresie dystrybucji środków mających na celu stymulowanie gospodarki.

Wczesna identyfikacja i zarządzenie ryzykiem nieprawidłowości tudzież nadużyć finansowych jest kluczowa z punktu widzenia bezpieczeństwa finansowego, zarówno konsumentów, przedsiębiorstw, jak również finansów publicznych.

Whistleblowling w czasie kryzysu

Należy odnotować, iż Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, udostępnił konsumentom stronę internetową poświęconą zagadnieniom związanym z koronawirusem, wskazując w niej dedykowaną linię telefoniczną do zgłaszania nieuczciwych praktyk rynkowych-w szczególności w odniesieniu do informowania o nieuczciwych praktykach rynkowych, manipulacji cenowej oraz zmowach cenowych.

Niezbędnym i kluczowym z punktu widzenia transparentności, integralności, odpowiedzialności, a także stabilności finansowej, zarówno przedsiębiorstw, jak również finansów publicznych jest udostępnienie przez organy administracji państwowej odpowiedniego narzędzia do informowania o nieprawidłowościach w zakresie przyznawania funduszy na podstawie ustaw konstytuujących tzw. tarczę antykryzysową. Narzędzia, które w sposób holistyczny adresowałoby problemy, ryzyka, nieprawidłowości i zagrożenia, które w sposób nierozerwalny związane są z transferem środków na styku administracji państwowej oraz sektora prywatnego.

Przykładem dla wspomnianego rozwiązania mogą być kanały informowania o nieprawidłowościach udostępnione przez amerykański Government Accountability Office, który w dniu 10 kwietnia poinformował o dostosowaniu narzędzia FraudNet, na potrzeby efektywnego informowania o nieprawidłowościach w obszarze dystrybucji amerykańskiego pakietu pomocowego.Wszyscy uczestnicy rynku posiadają odpowiednie narzędzie do zgłoszenia nieprawidłowości w zakresie dystrybucji środków składających się na amerykański odpowiednik tarczy antykryzysowej. Zgłoszenia można dokonać, zarówno za pośrednictwem dedykowanej linii telefonicznej, jak również za pośrednictwem formularza udostępnionego na stronach GAO.

Transparentna stymulacja gospodarki

Działania mające na celu wsparcie przedsiębiorców muszą zostać poparte odpowiednim poziomem bezpieczeństwa i transparentności, celem dochowania należytej staranności i obiektywności, zarówno w odniesieniu do dystrybucji środków, jak również ochrony stabilności finansowej podmiotów prywatnych, jak również finansów publicznych. Polski ustawodawca poza podjęciem działań zmierzających do minimalizowania skutków zamrożenia gospodarki musi pamiętać o konieczności właściwej ochrony uczestników rynku, o zapewnieniu odpowiedniego poziomu ochrony przed działaniami niepożądanymi, nie tylko w odniesieniu do podmiotów prywatnych, ale także organów administracji państwowej czy też samorządowej.

Kryzys to czas próby, nie tylko z punktu widzenia zarządzania kryzysowego i jego skuteczności, ale także z perspektywy transparentności, integralności i odpowiedzialnośći. Wzięcie odpowiedzialności za gospodarkę, za los tysięcy przedsiębiorstw, a w konsekwencji setek tysięcy miejsc pracy to także projekcja ryzyka i podjęcie działań mających na celu uniknięcie jego materializacji, bądź minimalizowanie jego skutków.